دید کلی:
آنتـــــن وسیلهای است ، که در رادیو و تلویزیون مورد استفاده قرار میگیرد ، کار آنتن گیرنده گرفتن امواجی است، که از دستگاه فرستنده منتشر گشته و بعد از پیمودن راه درازی ضعیف شده است. آنتن این فیزیک امواج ضعیف را میگیرد و به آمپلیفایر دستگاه می سپارد، تا دوباره قوی شوند، و به صورت صدا و تصویر در آیند.
تاریخچه:
دوازده دســــــامبر سال 1901 میلادی بود که "مارکنی" در یک اتاق اجارهای دستگاه فرستندهای کار گذاشته بود، که از ساعت 15 تا 18 هر روز علایم رادیویی میفرستاد. این پیام فقط "اس" بود، که به دنبال هم از دستگاه فرستنده به صورت امواج الکترومغناطیسی صادر میشد. وی تواسته بود، این فیزیک امواج را از روی دریای مانش عبور دهد و این کار او با موفقیت همراه بود.
نحوه اختراع اولین آنتن:
مارکنی وقتی میخواست علایم رادیویی را از فراز اقیانوس اطلس بگذراند با ناکامی روبه رو شد. زیرا دستگاه گیرنده او این علایم را دریافت نکرد. وی در این موقع فقط بیست و پنج سال داشت. وقتی در حضور تماشاگران زیادی آزمایش خود را بی نتیجه دید، بدون اینکه خودش را ببازد، یک بادبادک درست کرد. یک سیم نازک به آن متصل ساخت و بادبادک را به هوا فرستاد، در حالی که انتهای پایینی این سیم به دستگاه گیرنده وصل بود.
وقتی ارتفاع بادبادک از زمین تقریبا به پنجاه متر رسید ، ناگهان گیرنده به صدا در آمد و علامتهای "اس" پشت سر هم از آن شنیده شد. مارکنی فریادی از خوشحالی برکشید. او به وسیله اولین آنتنی که ساخته بود، موفق شد. پیامهای رادیویی را بعد از طی مسافت سه هزار و پانصد کیلومتر اخذ کند. زیرا بین گیرنده و فرستنده ، اقیانوس اطلس قرار داشت. امروزه نیز گیرنده رادیویی یا تلویزیونی وقتی میتواند نتیجه مطلوب بدهد که آنتن مناسب داشته باشد.
آنتن هاى هوشمند
امروزه كوشش هاى پیگیرانه اى در جهت استفاده هرچه بیشتر از امواج به جاى سیم ها در دنیاى كامپیوتر در حال انجام است كه برخى از آنها به نتیجه مطلوب رسیده ولى برخى هنوز در مراحل آزمایشى و تحقیقاتى قرار دارند. ارتباطات ماهواره اى از طریق آنتن هاى عادى دریافت و ارسال (send&receive) یكى از نمونه هاى برجسته و بسیار كارا در این زمینه است كه استفاده موفقیت آمیز از آن اكنون معمول گشته است. با این حال تكنیك هاى پیشرفته ترى نیز در راه هستند كه از آن جمله است به كارگیرى آنتن هاى هوشمند در گستره ارتباطات مخابراتى و به خصوص انتقال داده ها. اما آنتن هوشمند چیست و چه كاربردى دارد و گذشته از آن، آیا به راستى «آنتن» مى تواند «هوشمند»باشد؟
براى اینكه نسبت به سیستم آنتن هوشمند یك دید اولیه پیدا كنید، چشمانتان را ببندید و سعى كنید در حالى كه یكى از دوستانتان در اطراف اتاق حركت مى كند با او صحبت كنید. درمى یابید كه مى توانید محل وى را (یا چند نفر را) بدون دیدنشان در اتاق تشخیص دهید. مهمترین علت آن عبارت است از آنكه: صداى شخصى را كه صحبت مى كند از طریق دو گوشتان، كه سنسورهاى صداى شما محسوب مى شوند، مى شنوید. صدا در دو زمان مختلف به گوش شما مى رسد. مغز شما كه یك پردازشگر سیگنال حرفه اى است، محاسبات زیادى را انجام مى دهد تا همبستگى اطلاعات را با هم پیدا كرده و محل شخص صحبت كننده را پیدا نماید. مغز شما همچنین توان سیگنال صداى دریافتى از دو گوش را با هم جمع مى كند. بنابراین صدا را در جهت مربوطه بلندتر از صداهاى دیگر دریافت خواهید كرد. سیستم هاى آنتن تطبیقى هم همین كار را انجام مى دهند، كه در آن به جاى گوش از آنتن استفاده شده است. ولى فرق این دو در آن است كه آنتن ها، دستگاه هایى دوطرفه هستند و مى توانند سیگنالى را در همان جهت كه سیگنال اول دریافت كرده اند بفرستند. بنابراین با استفاده از «چند» آنتن مى توان سیگنال را «چند» بار قوى تر دریافت و ارسال كرد.
نكته بعدى اینكه اگر چند نفر با هم صحبت كنند، مغز شما مى تواند تداخل را حذف كرده و در یك زمان خاص روى یك مكالمه خاص تمركز كند. سیستم هاى ارائه تطبیقى پیشرفته هم مى توانند بین سیگنال مورد نظر و سیگنال هاى ناخواسته تفاوت قائل شوند.
اكنون به تعریف آنتن هوشمند نزدیك مى شویم: یك سیستم آنتن هوشمند از چند المان با قابلیت پردازش سیگنال استفاده مى كند تا تشعشع و یا دریافت را در پاسخ به محیطى كه سیگنال در آن وجود دارد بهینه نماید.
• نقش آنتن در یك سیستم مخابراتى
آنتن در سیستم هاى مخابراتى بیشتر از تمام بخش هاى دیگر از معرض دید دور مانده است. آنتن دریچه اى است كه انرژى فركانسى رادیویى را از فرستنده به دنیاى خارج و از دنیاى خارج به گیرنده كوپل مى كند. روشى كه طى آن انرژى به فضاى اطراف توزیع و از آن دریافت مى شود اثرى بسیار جدى روى استفاده موثر از طیف، برقرارى شبكه هاى جدید و كیفیت سرویس ایجاد شده از این شبكه ها دارد. به طور كلى دو نوع آنتن داریم: آنتن همه جهتى و آنتن یك جهتى.
• آنتن هاى همه جهتى
از روزهاى اولى كه ارتباط بدون سیم شروع شد، از آنتن همه جهتى استفاده مى شد كه این آنتن در همه جهات سیگنال را به خوبى دریافت و منتشر مى كند. الگوى این آنتن همه جهتى شبیه به قطرات آب است كه پس از برخورد یك جسم به آب، از سطح آب خارج مى شوند. در این نوع آنتن به علت این كه اطلاعاتى از محل قرار گرفتن كاربرها در دست نیست، سیگنال پراكنده مى شود و تنها درصد كوچكى از سیگنال به هر كاربر مى رسد.
با وجود این محدودیت روش هاى همه جهتى سعى مى كنند این مشكل را با زیاد كردن توان تشعشعى سیگنال هاى ارسال شده رفع نمایند. در صورت وجود چند كاربر (یا چند منبع تداخل) مشكلات زیادى ایجاد مى شود زیرا سیگنال هایى كه به كاربر مورد نظر نرسند براى كاربران دیگر كه به عنوان مثال در سیستم سلولى در سلول مجاور قرار دارند، تداخل ایجاد مى كنند. روش هاى همه جهتى راندمان طیف را كم كرده و استفاده مجدد از فركانس را محدود مى كنند. این محدودیت ها باعث مى شود كه طراحان شبكه دائماً مجبور به اصلاح شبكه با هزینه هاى گران باشند. در سال هاى اخیر محدودیت هاى تكنولوژى در مورد كیفیت، ظرفیت و پوشش سیستم هاى بى سیم باعث ایجاد تغییرات در طراحى و قوانین آنتن در سیستم هاى بى سیم شده است.
• آنتن هاى یك جهتى
یك تك آنتن نیز مى تواند طورى ساخته شود كه در جهات مورد نظر دریافت و ارسال مشخصى داشته باشد. با رشد روزافزون سایت هاى فرستنده، امروزه بسیارى از سایت ها بخش هاى مشخصى را به عنوان سلول براى خود انتخاب مى كنند. یك ناحیه با شعاع ۳۶۰ درجه به ۳ زیر ناحیه ۱۲۰ درجه تقسیم و هر یك توسط یك روش انتشارى پوشش داده مى شود. آنتن هاى هر بخش در یك محدوده مشخص «گین» بیشترى را نسبت به یك آنتن همه جهتى ایجاد مى كنند. منظور از گین بهره خود آنتن است و این به بهره هاى پردازشى كه در سیستم هاى آنتن هوشمند وجود دارد مربوط نمى شود. با اینكه آنتن هاى قرار داده شده در هر بخش استفاده از كانال را چند برابر مى كنند، ولى كماكان مشكل تداخل بین كانال ها را همانند آنتن هاى همه جهتى دارند.
• سیستم آنتن هوشمند
در حقیقت، آنتن ها هوشمند نیستند بلكه سیستم آنتن ها هوشمند هستند. عموماً هنگامى كه این سیستم ها در كنار یك ایستگاه پایه قرار مى گیرند، آنتن هوشمند از یك ارائه آنتنى با قابلیت پردازش سیگنال دیجیتال براى ارسال و دریافت سیگنال به صورت حساس و تطبیقى استفاده مى كند. به عبارت دیگر، چنین سیستمى مى تواند به صورت اتوماتیك جهت الگو تشعشعى را در پاسخ به محیط سیگنال تغییر دهد. این مسئله به طرز شگفت انگیزى مشخصه سیستم بى سیم را بهبود مى بخشد.
• علت هوشمندى این نوع آنتن ها
در مكان هایى كه تعداد كاربر، تداخل و پیچیدگى انتشار زیاد مى شود، به سیستم هاى آنتن هوشمند نیاز خواهد بود. هوشمندى سیستم ها به امكانات آنها براى پردازش سیگنال دیجیتال برمى گردد. مانند اكثر پیشرفت هاى مدرنى كه در صنایع الكترونیك امروزى صورت گرفته است، فرمت دیجیتال از جهت دقت و انعطاف پذیرى كاركرد چند مزیت دارد. سیستم هاى آنتن هوشمند سیگنال هاى آنالوگ (نظیر صوت) را گرفته و به سیگنال هاى دیجیتال تبدیل و براى ارسال مدوله مى كنند و در سمت دیگر دوباره آن را به سیگنال آنالوگ تبدیل مى نمایند. در سیستم هاى آنتن هوشمند این قابلیت پردازش سیگنال با تكنیك هاى پیشرفته (الگوریتم ها) تركیب شده و براى اداره وضعیت هاى پیچیده استفاده مى شوند.
• اهداف و مزایاى یك سیستم آنتن هوشمند
دو هدف سیستم آنتن هوشمند، افزایش كیفیت سیگنال سیستم هاى رادیویى و افزایش ظرفیت از طریق افزایش استفاده مجدد از فركانس صورت مى گیرد. گین سیگنال، ورودى چند آنتن با هم تركیب مى شود تا توان موجود براى برقرارى سطح پوشش مورد نظر بهینه شود. متمركز كردن انرژى فرستاده شده به سمت سلول، محدوده سرویس دهى و پوشش ایستگاه پایه را افزایش مى دهد. مصرف توان كمتر عمر باترى را بیشتر كرده و تلفن همراه را كوچك تر و سبك تر مى كنند. مقاومت در برابر تداخل و نسبت سیگنال به تداخل را افزایش مى دهند. هزینه كمتر براى تقویت كننده، مصرف توان و قابلیت اطمینان بیشترى را ایجاد خواهد كرد. • كاربرد تكنولوژى آنتن هوشمند
تكنولوژى آنتن هوشمند مى تواند به نحو موثرى عملكرد سیستم بى سیم را بهبود بخشد و از نظر اقتصادى نیز بسیار به صرفه است. این تكنولوژى كاربران كامپیوترها، سیستم هاى سلولى و شبكه هاى حلقه محلى بى سیم را قادر مى سازد كه كیفیت سیگنال، ظرفیت سیستم و پوشش را بسیار بالا ببرند. كاربران معمولاً در زمان هاى مختلف، به درصدهاى مختلفى از كیفیت، ظرفیت و پوشش نیاز دارند. در اصل سیستم هایى كه از نظر ساختار به راحتى قابل تغییر باشند، در دراز مدت بهترین و به صرفه ترین راه حل ها محسوب مى شوند.
سیستم هاى آنتن هوشمند با اندكى تغییر، در تمام استانداردها و پروتكل هاى بى سیم قابل اعمال هستند.
قابلیت انعطاف آنتن هوشمند تطبیقى اجازه خلق محصولات و خدمات بسیار سطح بالایى را مى دهد. آنتن هاى تطبیقى هوشمند به هیچ نوع مدولاسیون یا پروتكل برقرارى ارتباط هوایى محدود نیستند. این سیستم ها با تمام روش هاى مدولاسیون فعلى سازگار هستند. احتمالاً طیف بسیار وسیعى از سیستم هاى ارتباطى بدون سیم از مزایاى پردازش مكانى برخوردار مى شوند، مثلاً سیستم هاى سلولى با قابلیت تحرك بالا، سیستم هاى سلولى با قابلیت تحرك كم، كاربردهاى حلقه محلى بدون سیم، مخابرات ماهوراه اى و Lan هاى بدون سیم و به ویژه اینترنت بى سیم براى كامپیوترهاى قابل حمل. باور بسیارى براین است كه پردازش مكانى، جاى تمام روش هاى موجود براى سیستم هاى بى سیم را خواهد گرفت.
معرفی تکنولوژی آنتنهای هوشمند در شبكههای بدون سیم (استفادة بهینه از باند فرکانسی)
در سالهای اخیر، تقاضا برای استفاده از شبكههای مخابراتی بدون سیم رشد فزایندهای داشته است. این افزایش تقاضا، در نسل دوم و سوم شبكههای بدون سیم بیشتر مشاهده میشود و ممکن است در آیندة نزدیک به یك مشكل جدی منجر شود؛ این مشکل جدی چیزی نیست جز پر شدن باند فرکانسی. تكنولوژی آنتنهای هوشمند، مرحلة جدیدی از نبرد همهجانبه با این مشکل جدی و استفادة بهینه از باند فركانسی و افزایش ظرفیت در شبكههای مخابراتی است. در نوشتار حاضر، به معرفی این تکنولوژی خواهیم پرداخت:
آنتنهای هوشمند از گذشتههای دور
به طور معمول، كلمة آنتن به یك وسیلة مكانیكی اطلاق میشود كه امواج الكترومغناطیسی را به جریان الكتریكی و بالعكس تبدیل میكند و ما آن را بیشتر به عنوان یک تشعشعکننده میشناسیم. اما در مبحث آنتنهای هوشمند، كلمة آنتن مفهوم جامعتری دارد و شامل یك فرستنده و گیرندة كامل است.
تئوری آنتنهای هوشمند یا تطبیقی، موضوع جدیدی نیست و از این آنتنها سالها در جنگهای الكترونیك استفاده میشده است؛ اولین استفادة عملی از آن به جنگ جهانی دوم (1940) بر میگردد.
در صنایع نظامی نیاز است كه یك هدف را كه با سرعت زیاد حركت میکند، ردیابی كنند. از آنجا كه ثابت زمانی گردش مكانیكی آنتن به علت اینرسی زیاد آن، خیلی زیاد است، نمیتواند با ثابت زمانی مدارات الكترونیكی گیرنده و فرستندة آنتن منطبق شود و به همین دلیل، سرعت ردیابی به شدت کند میشود. در نتیجه، این ایده مطرح شد كه فضا را با چرخش الكترونیكی راستای دید آنتن جاروب كنند.
مراحل رسیدن به آنتنهای هوشمند فعلی را میتوان به صورت زیر بیان كرد:
نوع اول) adaptive null steering smart antenna
نوع دوم) phased array smart antenna
نوع سوم) switched beam smart antenna
استفاده از آنتنهای هوشمند نوع اول و دوم در صنایع مخابراتی بسیار پرهزینه است و برای پیادهسازی آن در شبكههای سلولی امروزی، باید تغییرات گستردهای در ساختار این شبکهها ایجاد گردد. علاوه بر این، به علت زیاد بودن تعداد كاربران و نیز اثرات تضعیف مختلف، بهرة آنها بسیار محدود است. ولی استفاده از آنتنهای هوشمند نوع سوم، به تغییرات گسترده در شبكة سیار سلولی حاضر نیاز ندارد. همچنین، با استفاده از الگوریتمهای مناسب میتوان بهرة آنها را تا حد مطلوب بهبود بخشید.
در سادهترین بیان، آنتن هوشمند آنتنی است كه پترن (pattern) آن ثابت نبوده و آن را با شرایط فعلی رادیویی (موقعیت مشترك) تطبیق میدهد.
لزوم استفاده از آنتنهای هوشمند
از آنجاییکه برای طراحی شبكههای امروزی، تمام تلاشها روی بهینهسازی روشهای مدولاسیون، كدینگ و استانداردها متمركز بودهاست، به تكنولوژیهای مرتبط با آنتن توجه كمتری شدهاست؛ در حالیکه برای رفع نیازهای شبكههای سلولی آینده باید آنها را تا حد ممكن هوشمند طراحی كرد. در همین راستا، عمدة توجهات روی فیلتر كردن فضا متمركز شده است. فیلتر كردن در حوزة فضا، بین كاربرهایی كه از یك كانال رادیویی مشترك استفاده میكنند، تمایز ایجاد میکند و در نتیجه میتوان از فضا به عنوان یك روش دستیابی (access) در تركیب با روشهای دستیابی كنونی نظیر FDMA، TDMA و CDMA استفاده كرد. ذكر این نكته لازم است كه در اینجا منظور از كانال، فركانس كاریر، شیار زمانی و كد است. در واقع آنتن هوشمند میتواند كاربرهایی را كه فركانس، شیار زمانی و كد آنها یكی است، از هم تشخیص دهد.
آغاز تحقیقات گسترده برای استفادة تجاری از آنتنهای هوشمند، به سال 1994 بر میگردد. این مساله ممكن است این سوال را مطرح سازد كه چرا با این همه تأخیر به فكر استفاده از آنتنهای هوشمند افتادهایم و نه مثلاً بیست سال پیش؟ در پاسخ به این پرسش باید به دو نکته توجه کرد:
1– در حال حاضر نیاز شدیدی به افزایش ظرفیت در شبكههای مخابراتی وجود دارد؛ در حالیكه در گذشته چنین نبوده است.
2- امروزه پردازندههایی با سرعتهای فوقالعاده بالا و قیمت مناسب ارائه شدهاست؛ در حالیكه در گذشته از این امكان برخوردار نبودیم.
طبقهبندی آنتن هوشمند
بسته به اینكه آنتنهای هوشمند بیم خود را چگونه تولید میكنند، میتوان آنها را به سه دسته تقسیم كرد. این تقسیمبندی در واقع یك سطح هوشمندی به این آنتنها تخصیص میدهد:
1- switching beam or switching lobe smart antenna )SBA)
در این روش، آنتن هوشمند تعداد محدودی بیم در اختیار دارد و بسته به موقعیت مشترك، بیمی را انتخاب میكند كه بیشترین مقدار "نسبت سیگنال به نویز ( SNR )" را داشته باشد. بدینترتیب، توان سیگنال دریافتی افزایش مییابد. این آنتن به سادگی قابل پیادهسازی بوده و هماكنون تلاشهای زیادی جهت استفاده از آن در نسل دوم و سوم شبكههای مخابراتی در حال انجام است.
2- tracking beam or dynamically phased array smart antenna )TBA)
در این روش که به نوعی تعمیم روش قبلی است، با در نظر گرفتن "جهت سیگنال دریافتی از مشترك (DoA) " میتوان مشترك را در محدودة سلول توسط یك بیم ردیابی كرد. این روش باعث بهبود توان سیگنال دریافتی میشود.
در یك آنتن آرایهفازی، در تغذیة هر آرایه از یك شیفتدهندة فاز استفاده میشود؛ در نتیجه بین هر دو آرایه یك اختلاف فاز به وجود میآید كه میزان چرخش بیم آنتن را تعیین میكند. با در نظر گرفتن اختلاف فاز بین دو سیگنال دریافتی از دو آرایة مجاور، میتوان جهت مشترك را تخمین زد.
3 - optimum combining or adaptive array smart antenna
در این روش از همان الگوریتم DoA برای دریافت سیگنالهای تداخلی استفاده میشود. اما در گیرنده با ضرب كردن این سیگنالها در توابع وزن مناسب، میتوان بیم آنتن را طوری جهت داد كه حداكثر سیگنال دریافت شود. در واقع در این روش، "نسبت سیگنال به مجموع تداخل و نویز (SINR) " بهینه میشود.
در هركدام از روشهای بالا، سیگنال دریافتی از هر المان آرایه در یك بردار وزن ضرب میشود. آنچه كه این روشها را از هم متمایز میكند، چگونگی محاسبة این بردار وزن و نیز معیارهای لازم برای محاسبة آن است.
وقتی كه آنتن هوشمند به یكی از روشهای فوق به كار گرفته شد، میتوان یك طبقهبندی دیگر نیز بسته به نوع كاربرد برای آن در نظر گرفت:
1 - high sensitivity reciever )HSR)
در این الگو، آنتن هوشمند فقط در حالت uplink بهكار میرود. بنابراین میتوان با افزایش بهره، حساسیت آن را افزایش داد. این مفهوم، چیزی غیر از همان مفهوم diversity كه در شبكههای مخابراتی پیادهسازی شدهاست، نیست.
2- spatial filtering for interference reduction )SFIR)
در این الگو، از آنتن هوشمند در هر دو جهت uplink و downlink استفاده میشود. در این حالت بهرة آنتن در هر دو جهت افزایش مییابد. بدینترتیب، به نوعی فضا را فیلتر میكنند.
3- spatial division multiple access )SDMA)
این روش، آخرین گام در تكامل آنتنهای هوشمند است. بهطوریکه با استفاده از آن میتوان با كاربرهای زیادی كه از یك كانال مخابراتی مشترك در یك سلول استفاده میكنند به طور همزمان ارتباط برقرار كرد. تنها عامل جداكنندة این كاربرها زاویة فضایی است. این روش باعث افزایش ظرفیت روشهای دستیابی قبلی میشود. استفاده از SDMA در سیستمهای نسل دوم که مبتنی بر TDMA هستند تا حدی مشكل است ولی پیشبینی میشود كه در آیندة نزدیک، SDMA یك جزء اساسی در سیستمهای مخابراتی نسل سوم مبتنی بر CDMA باشد.
فواید استفاده از آنتنهای هوشمند
افزایش ظرفیت: در نواحی پرجمعیت، تداخل عامل مهم محدودكنندة ظرفیت است. آنتنهای هوشمند به طور همزمان با افزایش سطح سیگنال مفید دریافتی و كاهش اثر تداخل، SIR را افزایش میدهند.
درسیستمهای CDMA ، تداخل عامل مهمی در محدودكردن ظرفیت محسوب میشود. علت این امر، عدم دقت در تعامد كدها است. بدینترتیب پیشبینی میشود كه بهبود ظرفیت در سیستم CDMA خیلی بیشتر از سایر روشهای دستیابی باشد. نتایج تجربی برای سیستم CDMA افزایش ظرفیتی از مرتبة 5 و برای سیستم TDMA افزایش ظرفیتی از مرتبة 3 را نشان میدهند.
افزیش محدوة تحت پوشش: در نواحیی كه توزیع جمعیت پراكنده باشد، با توجه به اینكه میتوان پَتِرن آنتن را سمتگراتر كرد، با استفاده از سیستمهای هوشمند میتوان آنتنها را خیلی دورتر نسبت به هم قرار داد که این امر به معنی افزایش محدودة تحت پوشش شبكة بدون سیم است.
افزایش عمر باتری: با توجه به اینكه در سیستم SDMA پَتِرن آنتن سمتگراتر میشود، توان ارسالی به گوشی افزایش مییابد و این مساله باعث افزایش عمر باتری میشود.
ارایة سرویسهای جدید: با استفاده از آنتنهای هوشمند، اطلاعات مفیدی دربارة موقعیت مكانی مشتركان در اختیار خواهیم داشت. از این اطلاعات می توان جهت ارایة سرویسهای جدید به مشتركین بهره جست.
افزایش امنیت مکالمات: از آنجا که برای استراق سمع یك ارتباط باید مشترك مزاحم دقیقاً در همان زاویة فضایی كه آنتن BS ، مشترك مورد نظر را میبیند قرار داشته باشد، استراق سمع هنگام استفاده از آنتنهای هوشمند بسیار مشكل است.
كاهش انتشار multi-path : با استفاده از یك بیم باریك در BS برای ارتباط با مشترك، انتشار multi-path در BS كاهش مییابد. البته این كاهش انتشار خیلی چشمگیر نیست.
هزینهها و معایب استفاده از آنتنهای هوشمند
پیچیدگی تجهیزات فرستنده و گیرنده: با توجه به مباحث قبلی، تجهیزات بهكاررفته در یك آنتن هوشمند خیلی پیچیدهتر از آنتنهای فعلی است. علاوهبر این، الگوریتمهای تشكیل بیم نیاز به محاسبات پیچیده دارند. به این معنی كه BS های آنتنهای هوشمند نیاز به پردازندههای قدرتمند و سریع دارند. در نتیجه، هزینة آنها خیلی بیشتر از BS های آنتنهای امروزی است.
پیچیدگی مدیریت منابع رادیویی: علیرغم آنكه آنتن هوشمند یك تكنولوژی رادیویی است، ولی استفاده از آن تقاضاهای جدیدی را از مدیریت شبكه، مدیریت حركت و مدیریت منابع (عملیاتی كه عمدتاً در لایة سوم و اندكی در لایة چهارم صورت میگیرند) درخواست میكند كه این مساله حجم پردازشی را كه مدیریت شبكه باید انجام دهد بهشدت افزایش میدهد. در نتیجه، مدیریت منابع رادیویی پیچیدهتر میشود.
هنگامی كه باید تماس جدیدی برقرار شود و یا تماس فعلی از یك سلول به سلول دیگر handover شود، BS مورد نظر هیچگونه اطلاعاتی از موقعیت فضایی و زاویهای موبایل مورد نظر ندارد. در این وضع، ابزارهایی جهت یافتن موقعیت موبایل لازم است. این عمل میتواند بدین طریق صورت گیرد که در BS یك بیم به طور دائم فضا را جاروب كند تا ببیند كه آیا مشترك دیگری برای برقراری تماس، درخواست داده است یا نه. این بیم را اصطلاحا tracking beam مینامند. روش دومی نیز با استفاده از یك سیستم موقعیتیابی خارجی نظیر GPS وجود دارد. در حالتیكه عمل handover لازم باشد، علاوهبر روشهای فوق، روش سومی نیز وجود دارد. بدینترتیب كه برای حدس زدن سلولی كه موبایل قصد رفتن به آن را دارد از اطلاعات زاویهای و فضایی موبایل استفاده كنیم.
همانطوریكه كه گفتیم، در سیستم SDMA ، كاربرهای مختلف در درون یك سلول از یك كانال مخابراتی مشترك استفاده میكنند و تنها زاویة فضاییشان باهم فرق دارد. حال اگر بین این كاربرها تصادم زاویهای رخ دهد، برای اینكه ارتباط ادامه داشته باشد یكی از آنها باید بلافاصله به كانال دیگری فرستاده شود. این بدین معنی است كه در این سیستم، علاوه بر آن handover ی كه در سیستمهای قبلی نظیر CDMA و TDMA داشتیم به یك intracell handover هم نیاز داریم.
بزرگی اندازة فیزیكی: برای اینكه آنتن هوشمند بهرة مطلوب را داشته باشد، نیاز به آنتن آرایهای با المانهای زیاد داریم. طبق آزمایشهای صورت گرفته، آرایههایی با 6 الی 10 المان برای محیطهای outdoor پیشنهاد میشود. فاصلة این المانها از هم حدود 4/0 الی 6/0 طولموج است. با این توصیف، یك آنتن آرایهای مشتمل بر 8 المان در فركانس MHz 900 ، حدود m 2/1 و در فركانس GHz 2 ، حدود cm 60 طول دارد. با توجه به تمایل عمومی برای استفاده از BS هایی با ابعاد كوچك كه غیر قابل رویت باشند، این ابعاد خیلی مناسب نمیباشند.
آنتن فضایی ناسا
این گامی کوچک برای یک مرد و جهشی بزرگ برای بشر است.
این پیغام که برای نخستین بار از ماه نشین آپولو 11،توسط نیل آرم استرانگ* در هنگام گام نهادن بر روی سطح ماه به زمین ارسال شد ، بوسیله آنتن 64 متری شبکه ارتباط فراگیر فضایی ناسا* به گوش تمام جهانیان رسید.
این آنتن در طی چهل سال فعالیت خود در زمینه اکتشافات فضایی و ایجاد ارتباط با فضاپیما ها ،کاوشگر های فضایی و مدار گرد ها نقش بسیار حیاتی داشته است.
علاوه بر آن در طی سال ها به عنوان تنها رابط میان فضانوردان در سری ماموریت های ماه نشین آپولو *با و مهندسین ناسا در زمین بوده است.
اما یکی از مهمترین فعالیت های این آنتن، در یافت نخستین تصاویر واضح از سیارات گازی منظومه شمسی، مانند مشتری ،زحل،اورانوس و نپتون و تعدادی از حلقه های دو سیاره زحل و اورانوس که توسط کاوشگر هایی همچون پایونیر،ویجر،گالیله و کاسینی بوده است.
این آنتن در هر 5 ماموریت اکتشافی مریخ ،مانند مدار گرد های مارس گلو بال سرویر(نقشه بردار مریخ)،مارس ادیسه ،مارس اکسپرس همچنین دو مریخ نورد روح و فرصت و در نهایت مدار گرد اکتشافی مریخ همکاری داشته است.
داستان ساخت این آنتن عظیم فضایی به سال 1963 میلادی باز می گردد ،زمانی که رقابتی بسیار گسترده بین دو قطب قدرتمند فضایی جهان یعنی آمریکا و شوروی آغاز شده بود.
تا آن زمان دانشمندان از آنتن های بسیار کوچکی برای ایجاد ارتباط با ماموریت های خود که بیش از مدار زمین هم پا فراتر نمی گذاشت استفاده می کردند.
با گذشت زمان و پیشرفت روز افزون ماموریت های فضایی به خصوص سری ماموریت های مارینر که هدف آن بررسی سیاره سرخ منظومه شمسی،مریخ بود بیش از پیش نیاز به داشتن تجهیزات ارتباطی گسترده و پیشرفته تر احساس می شد.
بر طبق برنامه ریزی های انجام شده قرار شد آنتی با اندازه 64 متر در یکی از بخش های سه گانه شبکه ارتباط فراگیر فضایی در منطقه ای به نام گلداستون در ایالات متحده ساخته شود.در سال 1963 شرکت رور با قردادی 12 میلیون دلاری از سوی ناسا، مسئولیت ساخت این آنتن عظیم را بر عهده گرفت.
پس از دو سال اجرای پروژه ساخت آزمایش های اولیه به منظور سنجش میزان قابلیت دیش در دریافت سیگنال های ارسالی آغاز شد.
در سال 1966 متخصصین ناسا دهانه آنتن را در جهت کاوشگر مارینر 4 که پس از گردش پیرامون سیاره سرخ در سال 1965به دلیل نقص و ناتوانی آنتن های کوچک قبلی ارتباطش با زمین قطع شد و به عبارت دیگر در فضا گم شده بود،قرار دادند.
پس از مدتی اولین سیگنال ارسالی فضا پیمای مارینر 4 توسط آنتن فضایی ناسا دریافت شد.
بعد ها به خاطر یادبود این اتفاق مهم لقب سیاره سرخ یعنی مارس را بر روی آنتن فضایی گلداستون نهادند.
اما نام اصلی یا به عبارت بهتر نام اختصاصی این آنتن فضایی ،ایستگاه ژرف فضایی 14* می باشد.
در نهایت پس از سه ماه آزمایش،تکمیل مراحل نهایی و آموزش سایر پرسنل مرتبط با فعالیت های آنتن فضایی، در سال 1996 به صورت رسمی به عنوان نخستین آنتن 64 متری وابسته به شبکه ارتباط فراگیر فضایی ناسا شروع به کار کرد.
این شبکه شامل امکانات و تجهیزات ارتباطی بسیار گسترده و فراگیر که در بخش های مختلف در سراسر زمین به عرض 120 درجه قرار دارد می شود.
این سه منطقه عبارتند از گلداستون در ایالات متحده،مادرید در اسپانیا و کانبرا در استرالیا.
همانطور که زمین به دور محور خود می گردد این مناطق استراتژیک به متخصصینی که وظیفه هدایت ماموریت های فضایی پیرامون منظومه شمسی و یا فراتر ، از زمین را دارند این اجازه را می دهد که با فضاپیماها و یا کاوشگر های فضایی در ارتباط باشند و نحوه پیشرفت ماموریت ها را بررسی کنند.
در اواخر دهه 1960 میلادی تقریبا تمام ماموریت های آپولو با همکاری این آنتن فضایی صورت گرفت .
در پایان ماموریت آپولو 13 ، هنگامی که فضا نوردان در حال بازگشت به زمین بودند ناگهان پیغام تکان دهنده ای تحت عنوان "هوستن ما به مشکل برخوده ایم" تمام و ناظران زمینی را دچار دلهره و اضطراب کرد . در آن شرایط بحرانی ، مهندسین و متخصصین بیش از هر چیز برای بازگشت ایمن کپسول حاوی فضانوردان به زمین نیاز به برقراری ارتباط با آنها داشتند ، در نهایت با کمک آنتن فضایی، فضانوردان توانستند در سلامت کامل بر روی زمین فرود بیایند.
با گذشت زمان، تعداد و گستره ماموریت های اکتشافی ناسا افزایش یافت. به دنبال آن، میزان قابلیت دریافت سیگنال های ارتباطی این آنتن نیز افزایش یافت که همکاری با ماموریت مریخ نشین وایکینگ در اواسط دهه 1970 میلادی، نقطه عطفی در جهت پیشبرد میزان ظرفیت این آنتن است.
سرانجام در سال 1988 میلادی همزمان با ارسال نخستین عکس های فضاپیمای ویجر2 از سیاره دوردست نپتون، اندازه آنتن به 70 متر گسترش یافت.
امروزه این آنتن فضایی نقش بسیار مهمی در فرایند ارتباطی فضایی ایفا می کند.
علاوه بر آن، از این آنتن در سیستم های پژوهشی راداری در منظومه شمسی و تعیین موقعیت سایر سیارات ، سیارک ها و ستارگان دنباله دار و مسیر حرکتشان استفاده می شود و متخصصین با تحلیل داده ها به بررسی آنها می پردازند .همچنین دانشمندان از این راه می توانند احتمال برخورد اجرام آسمانی با زمین را پیش بینی کنند.
آنتن فضایی ناسا با رادیو تلسکوپ ها و سیستم های بررسی از راه تداخل سنجی و همچنین سایر ایستگاه های شبکه فراگیر ارتباط فضایی در ارتباط است.
علاوه بر موارد فوق در تقابل با سایر ایستگاه ها به اندازه گیری دقیق جهت گیری زمین می پردازند. اطلاعات بدست آمده در این فرایند نقش بسیار مهمی در جهت تعیین زمان و موقعیت مکانی پرتاب فضاپیما ها و سایر کاوشگر ها دارا می باشد.
با توجه به ماموریت های کنونی ناسا و سایر ماموریت هایی که در زمان های آتی به فضا خواهند رفت ،این آنتن فضایی و سایر آنتن های شبکه فراگیر ارتباطی فضایی به همراه سایر متخصصین وابسته به این گروه، سال های بسیار پر مشغله ای در پیش دارند.
*(اولین انسانی که بر روی ماه قدم گذاشت)
*(در بین سال های 1967 تا 1972 تعداد 12 فضانورد در طی ماموریت های ماه نشین آپولو بر روی ماه فرود آمدند.)
*(Deep Space Network)
*(Deep Space Network Station 14)
منبع
NASA – forty years of space talk
Carolina Martinez/JPL
Nasa.gov
آنتن RFID
آنتن ها برای کاربردها و محیط های مختلفی طراحی می گردند و بصورت آنتن قابل استفاده روی میز ، دروازه ای و در سایز های مختلف تولید می گردند . برای کاربردهای خاص می توان آنتن خاصی طراحی نمود .
برای کاربردهایی که نیاز به قرائت اتوماتیک پالت یا جعبه در انبار ها و فروشگاهها دارند از سیستم های دروازه ای که قابل نصب بر روی دربهای استاندارد 2.5 متری می باشند استفاده می شود . این آنتنها بسهولت قابل نصب هستند و بر روی خود قرائت کننده نصب شده دارند که تا چهار آنتن را پشتیبانی می کنند و در عمل می تواند اطلاعات پالتهای تکی یا چند گانه را با هم اخذ نماید .
مزیت این آنتن برای تحویل و ارسال کالا در قرائت در حال گذر کالا از دروازه می باشد .
آنتن چه از طریق بی سیم یا شبکه داخلی قابل راه اندازی می باشد.
آیا تشعشعات ساطع شده از آنتن های BTS تلفن همراه مضرر است ؟
مدیرکل طرح و مهندسی شرکت ارتباطات سیار گفت: فاصلهی قرار گرفتن بخش فرستنده و گیرندهی آنتنهای BTS تلفن همراه که امواج از آنها خارج میشود تا زمین، بگونهای است که ضرری متوجه افراد نیست. مهندس ”محمد حسین فلاح اصغری” در گفتوگو با خبرنگار سرویس ارتباطات خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، در مورد تاثیر امواج آنتنهای BTS تلفنهمراه بر بدن افراد با بیان این که تمام امواج الکترومغناطیسی فیالذات مضر نیستند، گفت: بحث مضر بودن امواج برای آسیبرسانی به بدن انسان به قدرت فرستنده، شدت تشعشع و زمانی که فرد در برابر آن قرار میگیرد، بستگی دارد.
وی خاطرنشان کرد: محاسبات و اندازهگیریهای صورت گرفته در مورد مضر بودن امواج BTSهای تلفن همراه نشان میدهد، فاصلهی قرار گرفتن بخشی از آنتن که امواج از آن خارج میشود، تا سطح زمین و محل رفت و آمد افراد بگونهای است که ضرری متوجه مردم نیست.
وی، ادامه داد: تا امروز در سایر کشورها نیز که زودتر از ما نسبت به نصب همین نوع تجهیزات با شرایط فعلی اقدام کردند، گزارش مستندی مبنی بر مضر بودن تشعشعات مذکور ارائه نشده است و اخیرا گزارشی از شبیهسازی برای دریافت تاثیرات امواج در آزمایشگاهی خارج از کشور دریافت شده که نشان میدهد امواج در باند فرکانسی و شدت تشعشعات موجود به انسان صدمه نمیرساند.
وی خاطرنشان کرد: آنتنها بگونهای نصب شده که شدت امواج الکترومغناطیس ساطع شده از آنها در سطح زمین، بسیار پایینتر از حد مجاز است و هیچگونه ضرری ندارد.
وی یادآور شد: سازمان انرژی اتمی در سایت پارک پردیسان، مطالعاتی بر روی امواج در ارتفاع 1/5 متری برابر با قد متوسط یک انسان انجام داده که نشان میدهند امواج منتشره بسیار ضعیف هستند، همچنین امواج ارتفاع 3 متری با فاصلهی افقی 4 متر از آنتن، شدتی برابر نیم وات در متر مربع داشتند که تقریبا یک صدم حد میدان مجاز استانداردهای بینالمللی است.
وی در توضیح مطلب افزود: شدت حد مجاز، حدی است که اگر توان از آن بیشتر شود، که احتمال ضرررسانی امواج الکترومغناطیسی پیشبینی شود.
وی یادآور شد: بر اساس گزارش سازمان انرژی اتمی، شدت پرتوها در شرایط فعلی آنتنهای BTS نصب شده در منازل مسکونی مجاور آنها بسیار کمتر از حد مجاز بر اساس استانداردهای موجود و بلامانع است.
وی افزود: همچنین وزارت بهداشت هم با استناد به گزارشات سازمان جهانی بهداشت عنوان کرده که قرار گرفتن ایستگاههای BTS خطری برای مردم ندارد به شرط آن که خروجی از BTSها از شرایط موجود استاندارد، تجاوز نکرده و فاصلهی ایمنی 3 تا 5 متری اطراف آنها رعایت شوند.
استاد مخابرات دانشگاه علم و صنعت نیز معتقد است: چنانچه فرد به طور دایم در مقابل تشعشعات یک دکل BTS تلفنهمراه قرار داشته باشد، بر روی انسان تاثیر منفی میگذارد.
دکتر ”ابوالحسنی” در گفتگو با خبرنگار سرویس ارتباطات ایسنا، گفت: هنوز جواب قطعی برای تاثیرات تشعشعات آنتنهای BTS بر روی انسان وجود نداشته و دقیقا کسی نتوانسته ثابت کند، این تشعشعات برای انسان مشکلزا و یا غیر مشکلزا هستند. البته نظر شخصی بنده این است که تاثیر BTSها به قدرت آنها و میزان فاصله فرد با آن بستگی دارد.
وی، در توضیح این مطلب گفت: زمانی که افراد با BTSها فاصلهی زیادی دارند، میزان تشعشع اثر کمی خواهد داشت، اما چنانچه فرد به طور دایم در مقابل تشعشعات یک دکل قرار داشته باشد، بر روی انسان تاثیرگذار خواهد بود.
معاون آموزش دانشکدهی مخابرات نیز گفت: میزان تاثیر امواج الکترومغناطیسی آنتنهای BTS تلفنهمراه با توجه به شدت و مدت زمان قرار گرفتن فرد در برابر آن بیشتر میشود.
دکتر “سید علی علویان“ در گفتوگو با خبرنگار سرویس ارتباطات ایسنا، اظهار داشت: آنتنهای BTS مورد استفاده در شبکهی تلفنهمراه، کم قدرت و در مقایسه با فرستندههای مخابراتی مانند رادار و یا سیستمهای پر قدرت، از توان پایینتری برخودار هستند.
وی، ادامه داد: توان BTSها به طور طبیعی در حد 20 یا 30 وات است که در ارتفاعات پایینتر قدرت آنها به جهت نیاز به پوشش کمتر، کاهش مییابد.
علویان، افزود: بیشتر تشعشعات، موازی با سطح زمین و به گونهای قرار میگیرند که ما در مقابل حداکثر قدرت آنها قرار نمیگیریم و در نتیجه تشعشعات مذکور با توان پایین مشکلی برای انسان ایجاد نمیکند، مگر زمانی که فرستندههای BTS مستقیما بر روی پنجره قرار داشته باشند.
عضو هیات علمی دانشکدهی مخابرات خاطرنشان کرد: اگر فرد زمان زیاد و در فاصلهی کمتر از 10 متر از آنتنهای روی دکل BTS و در برابر امواج واقع شود در دراز مدت ممکن است تاثیرات و عوارضی بر روی مولکولها و یا گرم شدن بدن انسان ایجاد نماید.
عضو هیات علمی دانشگاه MSU کنتاکی آمریکا گفت: میزان تاثیر امواج الکترومغناطیسی آنتن BTS تلفنهمراه با توجه به شدت و مدت زمان قرار گرفتن فرد در برابر آن بیشتر میشود.
دکتر « یارعلی» در مورد تاثیر تشعشعات آنتنهای BTS تلفن همراه به خبرنگار ایسنا، گفت: تشعشعات الکترومغناطیسی همیشه بر سلامت انسان تاثیر داشتهاست، در همین ارتباط تحقیقاتی در جامعهی آمریکا، بر روی تاثیر امواج الکترومغناطیسی تلفنهمراه بر روی مغز انسان صورت گرفت که نشان می دهد میزان تاثیرگذاری با توجه به شدت بیشتر فرکانس و زمان زیاد قرار گرفتن فرد در برابر امواج بیشتر میشود.
وی، خاطر نشان کرد: هر چقدر به امواجی که از آنتنهای BTS تلفن همراه ساطع میشود، فرضا آنتنهایی که پشت بام و یا حیاط منزل واقع شدند و افراد دایما در مقابل آن قرار میگیرند، نزدیکتر باشیم، خطرناکتر خواهد بود.
وی یاد آور شد: به همین خاطر یافتن مکان مناسب برای نصب آنتنهای BTS تلفن همراه از مشکلات اصلی است که سرویس پروایدرهای آمریکا با آن مواجه هستند.
وی تصریح کرد: قویترین امواج زمانی به بدن میرسد که فرد زیر آنتنهای BTS قرار داشته باشد، اما هر چه از فاصلهی 5 کیلومتری آنتنها دورتر شویم، امواج قدرت خود را از دست خواهد داد.
مدیر سامانههای فضایی صنایع مخابرات ایران گفت: قرار گرفتن در معرض تشعشع فرکانس، با سطوح بالا میتواند به جهت گرم شدن بافت بیولوژیک بدن خطر ناک باشد.
دکتر «محمد سلیمانی» استاد دانشکدهی برق دانشگاه علموصنعت نیز در گفتوگو با خبرنگار سرویس ارتباطات ایسنا، در مورد تاثیر تشعشعات آنتنهای BTS تلفنهمراه بر بدن انسان، گفت: سالها است این مساله مشخص شده که قرار گرفتن در معرض تشعشعات فرکانسهای رادیویی بالا به این خاطر که انرژی فرکانس رادیویی میتواند بافت بیولوژیکی را به سرعت گرم کند، خطرناک است.
مدیر سامانههای فضایی صنایع مخابرات ایران، در توضیح این مساله افزود: بافت بدن انسان، هنگام قرار گرفتن در معرض تشعشع به دلیل عدم توانایی بدن برای مقابله با پراکنده کردن گرمای اضافی آسیب میبیند.
وی، با بیان اینکه انرژی فرکانس رادیویی با توان یک تا 10 میلی وات بر سانتیمتر و بالاتر میتواند گرمایی قابل اندازهگیری اما نه در حدی که الزاما به بافت بیولوژیک بدن صدمه برساند، ایجاد کند، افزود: مطالعات نشان میدهد، سطوح انرژی فرکانس رادیویی محیطی مانند تشعشعات BTS که مردم به طور روزانه با آن رو به رو هستند، بسیار کمتر از سطوح انرژی لازم برای افزایش دمای بدن است.
وی، افزود: چند سال پیش مقالاتی علمی به خصوص در خارج از کشور منتشر شد که از مشاهدات تاثیرات بیولوژیکی سطح پایین امواج حکایت میکرد، با این وجود در بسیاری از موارد، تحقیقات بعدی قادر به تکرار کردن این تاثیرات نبودند، لذا هیچ تصمیم قاطعی در مورد این که این تاثیرات ممکن است باعث ایجاد خطر سلامتی برای انسان شود وجود نداشته است.
آزمایشگاه آنتن ( اولین آزمایشگاه آنتن در ایران )
از سال 1353مطالعه تاسیس آزمایشگاه آنتن یا اطاق بدون انعكاس در دانشكده مهندسی برق شروع شد. در سال 1356 سیستم پرتو برداری به روش سنكرونیزاسیون مكانیكی و دستگاه گردش آنتن كه شامل یك دستگاه ثبات و موتورهای مختلف بود، ساخته شد و مورد استفاده قرار گرفت.
در اوایل سال 1357 پس از خرید بخشی از دستگاههای مورد نیاز، سیستم ارتباط داخلی كلی دستگاهها نیز در آزمایشگاه ساخته شد. در سال 1361 طرح اتاق بدون انعكاس تهیه و تولید وسایل مورد نیاز آزمایشگاه آغاز شد و سرانجام در سال 1363 پس از آماده سازی كامل آزمایشگاه پذیرش دانشجو آغاز گردید.
طرح، ساخت و نصب سخت افزار سیستم اندازهگیری اطاق آنتن در سال 1376 در دانشكده مهندسی برق انجام گرفت و سیستم قدیمی به صورت كامپیوتری درآمد. گروه مخابرات دانشكده مهندسی برق تاكنون در طرح و ساخت تجهیزات آزمایشگاههای آنتن با بسیاری از مراكز آموزشی و تحقیقاتی همكاری نموده و یا مورد مشورت قرار گرفته است.
منابع:
http://www.ayandehnegar.org/teknik_1.php?news_id=2411
http://www.ccwmagazine.com/News/Public/CCW/ANTENNA.ASP
http://daneshnameh.roshd.ir
http://dbase.irandoc.ac.ir
http://www.iritn.com/?action=show&type=news&id=7163
http://www.itanetwork.org/TELECOM/displaypage.php?id=37731
http://www.its.co.ir/?lang=fa&page=showbody_news&row_id=553
http://www.kntu.ac.ir/facbarghfa/default.htm
http://www.parssky.com/articles/s/Articles.asp?ArticleID=1766120697&
http://persian.usinfo.state.gov/index/products/products_listing_hi/Hi_All/
http://www.wiscoengineering.com/wiscofa/modules.php?name=Rfidan
http://www2.dw-world.de/persian/Jugend/1.161392.1.html